Odporność swoista - czym jest i jakie są jej rodzaje?

Układ odpornościowy człowieka to skomplikowany system czynników mechanicznych, biologicznych i chemicznych. Na straży zdrowia stoi odporność swoista i nieswoista. W tym tekście omawiamy, co to jest odporność swoista organizmu, a także wyjaśniamy jej podstawowe rodzaje – odporność bierną i czynną. Dowiedz się więcej i sprawdź przykłady działania naszych barier obronnych!

Układ immunologiczny człowieka to złożony system, który za pomocą rozmaitych mechanizmów chroni organizm przed zachorowaniem i urazami. Biorąc pod uwagę ogólny podział działań wykorzystywanych do obrony, wyróżnia się odporność swoistą i nieswoistą.

Odporność nieswoista jest tą nabytą, niezależną od człowieka. Z kolei odporność swoista dojrzewa i jest kształtowana w ciągu całego życia. Mamy na nią ogromny wpływ. Możemy o nią dbać, rozwijać ją i wzmacniać. Odporność czynna kształtuje się już od czasu życia płodowego, kiedy rozwija się odporność swoista bierna.

Odporność swoista cechuje się odmiennością – jest inna u każdego człowieka. Wynika to z faktu, że wpływ na jej rozwój ma m.in. kontakt z patogenami inicjującymi wytwarzanie przeciwciał odpornościowych. Styczność z ,,zagrożeniem” uruchamia system pamięci immunologicznej. Dzięki niej każdy kolejny kontakt z patogenem oznacza znacznie szybszą i sprawniejszą reakcję obronną.

Odporność swoista do ochrony organizmu wykorzystuje różne mechanizmy, wśród których wymienia się działania z zakresu odporności komórkowej i humoralnej. Pierwsza z nich jest związana z aktywnością limfocytów T, druga natomiast z wytwarzaniem przeciwciał.

Rodzajem naturalnej obrony organizmu, który rozwija się jako pierwszy, jest odporność swoista bierna. Nabywa się ją w życiu płodowym, jednak nie oznacza to, że jest ona wrodzona! Na jej rozwój ma wpływ wiele czynników, m.in. styl życia i odporność matki.

Odporność swoista bierna polega na dosłownie biernym (mimowolnym, niezależnym) ,,pobieraniu” przeciwciał przez dziecko żyjące w łożysku od swojej matki. Przeciwciała przenikają do płodu od ok. trzeciego miesiąca życia płodowego, ale jest ich najwięcej tuż przed narodzinami. Między innymi z tego powodu u dzieci urodzonych przedwcześnie występuje obniżona odporność.

Po narodzinach u dziecka wciąż rozwija się odporność swoista bierna. Jako przykłady można tym razem wymienić przekazywanie przeciwciał dziecku wraz z mlekiem matki. Niestety ten rodzaj odporności cechuje się krótkim czasem funkcjonalności. Przeciwciała odpornościowe stopniowo zanikają, dlatego zwykle dzieci przed ukończeniem pierwszego roku życia są już pozbawione odporności swoistej biernej.

Zanim odporność swoista bierna przestaje dominować pod względem obrony organizmu niemowlęcia, zaczyna rozwijać się odporność swoista czynna. Następuje to już w ok. trzecim miesiącu życia dziecka.

Odporność swoista czynna jest tą nabytą, niezależną od życia płodowego, matki czy jakości pokarmu. Człowiek od momentu narodzin nabywa ją po kontakcie z patogenami chorobotwórczymi. Każda przebyta infekcja, narażenie na kontakt z zanieczyszczeniami, czy nawet pasożytami, inicjuje reakcje obronne, w wyniku których powstają przeciwciała. Nawet po ustąpieniu choroby nie zanikają one całkowicie, a krążą w ustroju ,,pozostając w gotowości”.

Nabywanie odporności po przechorowaniu określa się jako odporność swoistą czynną naturalną. Ten typ obrony można jednak kształtować także sztucznie, głównie poprzez przyjmowanie szczepień ochronnych. Polegają one na podawaniu nieaktywnych form patogenów, co inicjuje wytwarzanie przeciwciał i komórek odpornościowych. Z kolei pamięć immunologiczna odpowiada za zapamiętanie danego antygenu, co pozwala na jego skuteczniejsze rozpoznawanie i unieszkodliwianie na wypadek kolejnego kontaktu.

Nabyta odporność swoista czynna utrzymuje się przez wiele lat, a niektóre przeciwciała krążą w organizmie przez całe życie. Jako przykłady kształtowania tego typu odporności warto również wymienić tzw. hartowanie ciała. W wielu krajach praktykuje się czynności polegające na przyzwyczajaniu do trudnych warunków atmosferycznych. Faktycznie, nadmierne unikanie zanieczyszczeń i życie w sterylnych warunkach może uniemożliwiać prawidłowy rozwój odporności swoistej czynnej. Warto jednak pamiętać, że organizm do wszelkich zmian powinien być przystosowywany stopniowo.

Lek. Michał Dąbrowski

STADA/PL/214/2021