Czym jest odporność wrodzona?

Odporność wrodzona to wiele fizjologicznych rozwiązań i barier, które organizm wykorzystuje do ochrony przed zagrożeniem. Jest to pierwsza i najważniejsza linia obrony, która cechuje się niemal natychmiastowym działaniem. Odporność wrodzona dzieli się na czynną i bierną, posiada ją każdy człowiek. Sprawdź, jak działa ten rodzaj oporności!

Za ochronę organizmu przed czynnikami szkodliwymi odpowiada odporność wrodzona i nabyta. Pierwsza z nich składa się z elementów, które wykształciły się na drodze ewolucji i są dziedziczone wraz z genami. Na ten rodzaj odporności składają się także przeciwciała przekazywane dziecku w okresie płodowym przez matkę, a także wraz z jej pokarmem. 

Odporność wrodzona jest więc nieswoista i posiada ją większość organizmów żywych. Odporność nabyta, inaczej swoista lub indywidualna czy też adaptogenna kształtuje się przez całe życie.

Odporność wrodzona dzieli się na bierną i czynną. Pierwsza z nich poprawnie określana jest jako oporność, a nie odporność, ponieważ są to bariery fizyczne, chemiczne i biologiczne, które chronią organizm bez udziału układu immunologicznego.

Z kolei odporność czynna, to mechanizmy, w które zaangażowany jest układ immunologiczny. Jest to przede wszystkim wachlarz receptorów, które odpowiadają za rozpoznawanie patogenów, ale także własnych, uszkodzonych lub martwych komórek.

Ważną cechą odporności wrodzonej jest natychmiastowe działanie. W tym przypadku do obrony nie jest potrzebny okres aktywacji, czyli czas, w którym wytwarzane są przeciwciała odporności nabytej. Wszelkie bariery minimalizują ryzyko wnikania groźnych patogenów, niezależnie od ich rodzaju. Uniwersalne działanie jest więc kolejną cechą tego rodzaju odporności – w tym przypadku nie występuje pamięć immunologiczna.

Co ważne, odporność wrodzona odpowiedzialna jest nie tylko za ochronę organizmu przed obcymi czynnikami, ale także przed komórkami własnymi, co jest możliwe dzięki procesom fagocytozy. Komórki żerne, zlokalizowane w różnych organach wychwytują komórki bakteryjne i wirusowe. Do zadań odporności wrodzonej należy również unieszkodliwianie komórek przez układ dopełniacza, a także niszczenie komórek nowotworowych. Fagocytoza umożliwia usuwanie toksycznych produktów przemiany materii i szczątków powstałych przy urazach. To właśnie odporność wrodzona warunkuje naturalne gojenie ran.

Gdy natomiast pierwsze bariery ochronne zawiodą, to mechanizmy odporności wrodzonej informują układ immunologiczny o konieczności dalszej obrony. Tak więc, odporność wrodzona jest inicjatorem odporności nabytej, która nie mogłaby prawidłowo funkcjonować bez tej pierwszej.

Zabezpieczenie organizmu przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych to pierwsza i jedna z ważniejszych funkcji, jakie pełni odporność wrodzona bierna. Jak już wspomniano, działa ona bez zaangażowania układu immunologicznego. Pozornie jest ona od nas niezależna, jednak w rzeczywistości styl życia i dbałość o ciało warunkują zachowanie prawidłowej odporności wrodzonej biernej.

Pierwszymi barierami, które chronią organizm, są skóra i błony śluzowe. Zabezpieczają one przed wnikaniem drobnoustrojów i zanieczyszczeń, a także wydzielają związki o działaniu bakterio- i grzybobójczym. Ważne jest także pH, ponieważ prawidłowo utrzymane na powierzchni skóry, a także m.in. w żołądku i pochwie zapobiega nadmiernemu namnażaniu się zarazków.

Ważnym elementem odporności wrodzonej biernej jest flora bakteryjna. Mikroorganizmy naturalnie bytujące m.in. w przewodzie pokarmowym nie tylko zmniejszają wnikanie drobnoustrojów do organizmu, ale także wydzielają związki o właściwościach przeciwbakteryjnych.

Jako kolejny przykład dziedziczonej odporności wrodzonej można wymienić ruchy perystaltyczne jelit i aparat rzęskowy dróg oddechowych. Te mimowolne  ruchy pozwalają na pozbycie się groźnych komórek z ustroju, także dzięki reakcji kaszlu i kichania. Liczne enzymy obecne np. w pocie, śluzie czy łzach także posiadają właściwości niszczące ściany komórkowe bakterii lub zapobiegające namnażaniu się patogenów.

Odporność wrodzona składa się z licznych barier, które człowiek posiada od momentu narodzin. Poza tymi, które funkcjonują biernie, wyróżnia się także bardziej złożone mechanizmy, które stanowią elementy odporności wrodzonej czynnej.

Bardzo istotne znaczenie dla układu odpornościowego mają m.in.:

•     komórki żerne – zwalczają drobnoustroje na drodze fagocytozy;
•     makrofagi występujące we wszystkich tkankach i narządach, które pełnią funkcje komórek fagocytarnych (żernych);
•     neutrofile – komórki krążące w krwioobiegu, które gromadzą się głównie w obszarze uszkodzonych tkanek;
•     naturalne komórki cytotoksyczne (NK) – odpowiadają m.in. za niszczenie komórek zainfekowanych, a także nowotworowych;
•     komórki dendrytyczne – występują w skórze i tkankach limfatycznych, odpowiadają m.in. za przechwytywanie, przenoszenie i prezentację antygenu limfocytom T i B.

Powyższe elementy odporności to tylko przykłady. Odporność wrodzona czynna to wszelkie reakcje i bariery czynnościowe, które zostają uruchomione dzięki licznym komórkom i mechanizmom. Ważnym elementem odporności czynnej jest także wywoływanie stanu zapalnego, zwiększanie temperatury ciała, czy przyspieszenie metabolizmu.

STADA/PL/387/2021

Lek. Michał Dąbrowski